Lipa - rodzina lipowate

Gatunki lipy: znanych jest ok. 20 gatunków lipy, w tym dwie rodzime lipa drobnolistna (Tilia cordata), lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos).

Rzadziej spotykane u nas gatunki lip to lipa srebrzysta (Tilia tomentosa), lipa amerykańska (Tilia americana), lipa krymska (Tilia x euchlora) oraz lipa holenderska (Tilia europea) będąca mieszańcem lipy szerokolistnej z lipą drobnolistną.

W kolekcjach rosną Lipa Henry'ego (Tilia henryana), lipa różnolistna (Tilia heterophylla), lipa mongolska (Tilia mongolica), lipa japońska i kilka jeszcze mniej znanych.


Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Gatunek rodzimy

Lipa drobnolistna pąkLipa drobnolistna pierwszy liść
Lipa drobnolistna: pąk i wiosenny liść

Cechy drzewa: Lipa drobnolistna osiąga wielkość około 25 do nawet 30 metrów. Średnicę do ponad 100 cm. Pień jest prosty, do połowy wysokości wolny od gałęzi. Stare lipy często wielopniowe. Kora w młodości gładka, zielonkawoszara, z wiekiem płytko i podłużnie spękana, ciemnoszara do czarnawej.

Liście. Liście małe 6-7 cm długości, skośne, sercowate z piłkowanym brzegiem. Pod spodem liści charakterystyczne rudawe włoski w kącikach nerwów. Kwiaty żółtawe w luźnych baldachach na długich szypułach.
Kwiaty. Rosną pojedynczo lub w pęczkach po 2–12 sztuk. Posiadają długą szypułkę i w dolnej części charakterystyczną szeroką podsadkę. Kwiaty o jasnożółtej barwie. Wydzielają intensywny ale przyjemny zapach. Ich pręciki są zbliżone wielkością do płatków korony.
Kwitnienie. Lipa drobnolistna kwitnie pod koniec czerwca i na początku lipca. Termin kwitnienia występuje 2 tygodnie po kwitnieniu lipy szerokolistnej.
Owoce. Owoce to małe, okrągłe i gładkie orzeszki, łatwo pękające pod naciskiem. Zwisają na długich ogonkach ze skrzydełkiem, które stanowiło podsadkę kwiatostanu. Skrzydełko jest aparatem lotnym i umożliwia przedostawanie się na duże odległości i rozsiewanie się drzew.

Pochodzenie: Europa i Kaukaz.

Lipa drobnolistna liśćLipa drobnolistna spód liścia
Lipa drobnolistna: liść z wierzchu i spód liścia

Rozmaitości: Największa lipa drobnolistna rośnie w Cielętnikach gm. Dąbrowa Zielona, woj. śląskie, powiat częstochowski. Jej wiek wynosi 550 lat, obwód 1084 cm, pierśnica 315 cm, średnica korony 28 metrów, wysokość 30 metrów (dane z 2014 roku).

Lipa należy do drzew silnie nektaryzujących, masowo oblatywanych przez pszczoły. Kwiaty lipy odznaczają się typowym silnym, miodowym aromatem.

Kwiaty lipy zawierają: garbniki, śluzy, pektyny, flawonoidy, kwasy organiczne, sole mineralne (między innymi manganu) oraz olejki eteryczne, cukry i niektóre witaminy.

Surowcem leczniczym są kwiatostany wraz z podsadką. Kwiaty lipy zbiera się wyłącznie z drzew oddalonych od większych dróg, arterii komunikacyjnych oraz miejsc poddawanych opryskom czy opylaniom. Niewskazany jest również zbiór jej na terenie większych miast. Zbiór ten jest kłopotliwy, ponieważ wymaga wchodzenia na drzewo, na wysoka drabinę, lub użycia sekatorów na długim kiju. Należy uważać, aby przy okazji nie niszczyć drzew i nie kaleczyć kory, a ucinać jedynie małe ukwiecone gałązki. Zbioru dokonuje się w początkowym okresie kwietnia, gdy większość kwiatów jest już otwarta, ale nie ma w nich jeszcze przekwitających. Lipę suszy się łatwo w warunkach naturalnych, w miejscu przewiewnym i zacienionym. I o ile suszy się w temperaturze podwyższonej, to nie może ona przekraczać 35oC.

Lipa drobnolistna gałązkaLipa drobnolistna kora
Lipa drobnolistna: kwiaty

Lipa u Słowian i Germanów uważana była za święte drzewo. Ceniono ją od najdawniejszych czasów nie tylko ze względu na jej piękno, lecz również właściwości lecznicze i miododajne. Dawniej stosowano w lecznictwie ludowym również liście oraz korę lipową. Obecnie używa się wyłącznie kwiatostanów. Posiadają one w pierwszym rzędzie właściwości napotne i przeciwgorączkowe, przy przeziębieniach i zaflegmieniu górnych dróg oddechowych. Lipa znajduje również zastosowanie w chorobach nerek, pęcherza i w nerwicach. Naparem z kwiatu lipowego można także płukać gardło. W warunkach domowych napar z lipy stosuje się przy wszystkiego rodzaju przeziębieniach, grypach, anginie, a także przy bezsenności. W tym celu sporządza się napar z 2 łyżek kwiatu na 2 szklanki wrzątku, pijąc po 1 szklance 2-3 razy dziennie. Do naparu przeznaczonego dla dzieci można dodawać łyżeczkę miodu. Napar taki dodawany być może także do wody w kąpieli, szczególnie przy nerwicach i trudnościach ze snem.

Lipa należy do najbardziej pożytecznych drzew. Jej drewno jest szczególnie cenione od najdawniejszych wieków przy wyrobie sprzętów domowych i w rzeźbie. Kwiat lipowy jest dobrą namiastką herbaty. Miód lipowy posiada zbliżone właściwości do kwiatu lipowego.

Od kilka lat w Polsce lipy drobnolistne są atakowane przez pluskwiaka skupieniec lipowy, który zimuje na tych lipach w czasie zimowej hibernacji.

Lipa drobnolistna jesieńLipa drobnolistna owoce jesienią
Lipa drobnolistna: gałązka i owoce jesienią

Drzewa podobne: Dla amatora przyrody dość ciężko odróżnić lipę drobnolistną od lipy szerokolistnej. Ułatwieniem są brązowawe włoski na spodniej strony liścia w kącikach nerwów. Dodatkowo nieżeberkowane, kuliste owoce, które łatwo zgnieść w palcach i uwolnić nasionko. Warto też zwrócić uwagę na późniejszy termin kwitnienia.

Lokalizacja zdjęć: Żyrardów, skwer przy ul. Św. Jana.


- Zdjęcia lipy drobnolistnej -




Lipa szerokolistna /wielkolistna/ (Tilia platyphyllos) Gatunek rodzimy

Lipa szerokolistna kwiatLipa szerokolistna kwiaty
Lipa szerokolistna: kwiaty

Cechy drzewa: Lipa szerokolistna, zwana lipą wielkolistną, to drzewo o wysokości do 25 metrów. Prosty pień z cienką, szarobrązową korą, początkowo gładką a z biegiem lat popękaną i łamliwą. Jednak mniej pożłobioną niż u lipy drobnolistnej.
Kwiaty. Kwiaty skupione po 2-5 w zwisających baldachach. Kwiaty, ogonki kwiatowe i podsadki kwiatowe nieco większe niż u lipy drobnolistnej. Liście. Liście delikatnie większe od lipy drobnolistnej. Mają 10-12 cm dugości, są sercowate i ułożone skrętolegle. Brzeg liścia piłowany. Pod spodem liście mają kępki białawych włosków w kącikach nerwów.
Owoce. Owoc okrągławy lub gruszkowaty, owłosiony z 3,5 wystającymi żebrami, twardy - nie daje się rozłupać pod naciskiem dłoni.

Pochodzenie: Europa i Kaukaz.

Lipa szerokolistna liśćLipa szerokolistna spód liścia
Lipa szerokolistna: liść z wierzchu i od spodu

Rozmaitości: Najstarsza lipa wielkolistna rośnie w Czarnym Potoku gm. Łęcko, byłe woj. nowosądeckie, na dziedzińcu kościelnym. Jej wiek to 510 lat, obwód 881 cm, średnica pierśnicy 271 cm, a wysokość 22 metry. Lipa szerokolistna kwitnie zaczyna ok. tydzień - dwa wcześniej od lipy drobnolistnej. Kwitnienie rozpoczyna się w połowie czerwca.

Lipa szerokolistna liścieLipa szerokolistna owoce
Lipa szerokolistna: gałązka jesienią i owoce

Drzewa podobne: Tak naprawdę nazwa wielkolistna jest bardzo myląca. Dużo większe (wielkie) liście ma lipa amerykańska - spotykana czasami w naszych parkach. A tak w terenie, dużo łatwiej pomylić lipę szerokolistną z lipą drobnolistną czy z ich mieszańcami - lipą holenderską.

Lokalizacja zdjęć: Żyrardów: cmentarz, Park Dittricha, skwer przy Św. Jana.


- Zdjęcia lipy szerokolistnej -




Lipy - strona 2

- Drzewa Polski - Atlas drzew -