Cis - rodzina cisowate

Gatunki cisu: znanych jest 8 gatunków, w tym w Polsce najbardziej popularny jest cis pospolity (Taxus baccata), oraz sporadycznie cis pośredni (Taxus × media) i cis japoński (Taxus cuspidata). W ogrodach botanicznych spotyka się jeszcze cis chiński (Taxus chinensis).


Cis pospolity (Taxus baccata) Gatunek rodzimy

Cis pospolity wiosenne przyrostyCis pospolity kwiatostany
Cis pospolity: wiosenne przyrosty i kwiatostany

Cechy drzewa: Cis pospolity to drzewo do 15-20 metrów wysokości. Zazwyczaj jednak nie osiąga takich rozmiarów. Rośnie bardzo wolno, a w Polsce z powodu ostrzejszych warunków klimatycznych spotykany jest często w formie krzewu i dorasta do 5 metrów. Korona gęsta, szeroko stożkowata, jajowata, z wiekiem rozłożysta. Kora odpadająca płatami, pomarańczowobrązowa. Pączki drobne, kuliste, przylegające do pędu, okryte kilkoma łuskami.

Kwitnienie. Cis pospolity kwitnie pod koniec marca i na początku kwietnia.
Kwiaty. Cis pospolity jest gatunkiem dwupiennym. Osobniki męskie nie obradzają w nasiona. Kwiaty powstają w kącikach igieł z ubiegłorocznego przyrostu.
Liście. Igły zwężone w ostry wierzchołek, ciemnozielone do 3 cm długości i 2 mm szerokości. Spodnia strona jaśniejsza. Igły ułożone płasko w 2 szeregach. Nie gubi igieł na zimę.
Nasiona. Cis nie wydaje owoców. Wydaje brunatne nasiona otoczone czerwoną osnówką, kształtem przypominające beczkę lub dzwonek.

Pochodzenie: Europa, Zachodnia Azja i Północna Afryka.

Cis pospolity koraCis pospolity igły
Cis pospolity: kora i igły

Rozmaitości: We wszystkich częściach rośliny, oprócz czerwonej osnówki, znajdują się duże ilości trujących związków, przede wszystkim taksyny (alkaloid - taksyna). Uwaga na dzieci - nie pozwalamy im zrywać czerwonych nibyjagód. Igły cisu zawierają taxol - stosuje się go w chemioterapii nowotworów.

Cis pospolity preferuje zacienione stanowiska. Preferuje alkaliczne gleby, średniożyzne, wilgotne. Nie ma większych wymagań. Nie lubi nadmiernie wilgotnych stanowisk - szybko zamiera podczas zalań i zbytniego podlewania. W czasie dużych mrozów potrafi przemarznąć, ale dobrze się regeneruje. Idealny na żywopłoty - bardzo dobrze znosi przycinanie. Posiada wiele dekoracyjnych odmian do wszystkich ogrodów: karłowate, kuliste, półkuliste, kolumnowe, rozłożyste, miniaturowe na skalniaki, żółtowocowe czy o jasnych lub złotych igłach. Rozmnaża się go z nasion lub z młodych pędów. Do rozmnażania przyczyniają się też ptaki - głównie kowalik, który chowa na zimę nasiona przy pniach drzew.

Cis pospolity igłyCis pospolity gałązka
Cis pospolity: gałązka z igłami

Jego cenne drewno wykorzystywane jest do produkcji mebli. Drewno cisu jest twarde ale giętkie i łatwe w obróbce. Ze względu na pomarańczowy koloryt i duży połysk jest bardzo cenione przez rzeźbiarzy, tokarzy i snycerzy. Co ciekawe drewno cisu też zawiera toksyny - kontakt z trocinami czy pyłem grozi wymiotami i podrażnieniami skóry. Służyło do wyrobu instrumentów muzycznych - najbardziej znane są do wyrobu pudeł rezonansowych lutni. Od wieków wytwarzano z drewna cisu kusze i łuki (znajduje się łuki liczące 5000 - 8000 lat). Od średniowiecza zaczęto produkcję tej broni na skalę przemysłową. Łuki były tak doskonałe, że strzała osiągała prędkość do 160 km/h - 45 m/s. Niestey z tego powodów na początku XIV wieku wyciąto niemal wszystkie cisy w Anglii. Pozostały tylko te drzewa o znaczeniu religijnym. W Polsce na mocy tzw. statutu wareckiego, który wydał król Władysław Jagiełło w 1423 roku, cis został objęty ochroną. Było to pierwsze chronione drzewo. Historyczne źródła podają, że statut ten brzmiał następująco: „Jeśliby kto wszedłszy w las, drzewa które znajdują się być wielkiej ceny jako jest cis albo im podobne podrąbał, tedy może być przez Pana albo dziedzica pojman, a na rekojemstwo tym, którzy oń prosić będą ma być dan. Tym że obyczajem w gajach gdzie mało lasów ma być zachowane”. Aktualnie cis pospolity podlega ochronie gatunkowej od 1946 roku - cis pospolity to gatunek pod ochroną.

Cisy do drzewa bardzo długowieczne. Najstarszy cis rosnący w Polsce ma 1280 lat i rośnie w Henrykowie Lubańskim w powiecie lubańskim na Dolnym Śląsku. Mierzy 10 metrów wysokości i 512 cm obwodu. Jest on uważany za najstarsze drzewo w Polsce. Natomiast najwyższe cisy to "Cisy Raciborskiego" z Harbutowic w powiecie myślenickim oraz "Cis Donnersmarcka" z Jędryska w powiecie tarnogórskim mierzące po 16 metrów. Najgrubszym cisem jest Cis Bystrzycki z miejscowości Bystrzyca, gmina Wleń, nadleśnictwo Lwówek Śląski. Jego wiek szacuje się na 800 lat, obwód ma 420 cm i wysokość 12-14 metrów.

Cis pospolity gałązkaCis pospolity nibyjagody
Cis pospolity: gałązka i nibyjagody

Drzewa podobne: Wszystkie cisy są do siebie bardzo podobne. Natomiast od innych rodzajów drzew iglastych dość łatwo go odróżnić - nie ma szyszek i ma wyjątkową korowinę.

Cis pospolity gałązka zimąCis pospolity gałązka zimą
Cis pospolity: gałązka zimą

Lokalizacja zdjęć: Żyrardów, Plac Jana Pawła II, skwery i parki, arboretum w Rogowie, parki w Warszawie.


- Zdjęcia cisu pospolitego -




- Drzewa Polski - Atlas drzew -