Jesion - rodzina oliwkowate

Gatunki: znanych jest około 65 gatunków jesionu, w tym popularne u nas jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) i jego odmiana jednolistna, jesion pensylwański (Fraxinus pennsylvanica) oraz rzadziej jesion mannowy (Fraxinus ornus).

Bardzo sporadycznie spotykane są także: jesion amerykański (Fraxinus americana) i jesion wąskolistny (Fraxinus angustifolia).

W kolekcjach dendrologicznych widuje się jesion mandżurski (Fraxinus mandshurica), jesion aksamitny (Fraxinus velutina), jesion czarny (Fraxinus nigra), jesion oregoński (Fraxinus oregona), jesion kutnerowaty (Fraxinus profunda), jesion szerokolistny (Fraxinus latifolia), jesion wyspowy (Fraxinus insularis) i jesion chiński (Fraxinus chinensis).


Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) Gatunek rodzimy

Jesion wyniosły kwiatyJesion wyniosły wiosna
Jesion wyniosły: kwiaty i pęd z otwierającym się pąkiem wiosną

Cechy drzewa: Drzewo jesionu wyniosłego osiąga wysokość nawet do 40 metrów. W młodości rośnie jednak wolno. Jesion wyniosły posiada widoczne, czarne pąki ustawione nakrzyżlegle. Kolor pąków i ich ustawienie jest różne u niemal każdego z jesionów i pomaga w ich identyfikacji. Pień prosty, pokryty szarą, matową korą, początkowo u młodych drzew gładką, a później porysowaną falistymi rysami.

Kwitnienie. Jesion wyniosły kwitnie w trzeciej dekadzie kwietnia.
Kwiaty. Kwiaty mało widoczne, ciemne, fioletowawe, pojawiają się przed rozwojem liści. Zebrane są w obszerne, ale niepozorne wiechy.

Liście. Liście naprzeciwległe, złożone, nieparzystopierzaste, o ogonkach do 15 cm długości, składają się z 7-13 lancetowatych listków krótkoogonkowych, zaostrzonych, o brzegach piłkowanych do 10 cm. Listek szczytowy ma dłuższy ogonek. Z wierzchu świeżozielone, od spodu jaśniejsze, na głównych nerwach lekko owłosione. Liście pojawiają się bardzo późną wiosną. W czasie rozwoju pąku są czerwonawobrązowe, a na jesieni delikatnie żółtawozielone. Bardzo często jednak liście na jesieni spadają z drzewa jeszcze zielone bez żadnych przebarwień. Liście gubi bardzo wcześnie - jeszcze w październiku.

Owoce. Owoc to długie, lancetowate, zaostrzone skrzydełko, w którym znajduje się nasionko i jego otoczka. Skrzydło początkowo koloru zielonego, następnie po dojrzeniu brązowieje. Całość skupiona w owocostanach zawierających po kilkadziesiąt owoców. Często owoce jesionu wyniosłego utrzymują się przez całą zimę na gałązkach.

Pochodzenie: Europa, Kaukaz.

Jesion wyniosły pąkJesion wyniosły liść
Jesion wyniosły: czarny pąk i złożone liście

Rozmaitości: Jesion wyniosły uznawany jest za najwyższe drzewo liściaste w Europie. Na terenie Białowieskiego Parku Narodowego jesion mierzący 45,2 metra wysokości jest najwyższym notowanym obecnie (stan na 2019) drzewem liściastym w Polsce. Najstarszy i największy jesion rośnie na Kaszubach w miejscowości Motarzyno, gm. Dębica Kaszubska. Wiek 404 lata, obwód 715 cm, średnica pierśnicy 227,5 cm, wysokość 28 m. Jeden z najwyższych jesionów wyniosły rośnie w Wetlinie i ma 31 metrów wysokości oraz 615 cm obwodu. Średnia żywotność jesionu to 200 lat. Jest jednym z najstarszych drzew na Ziemi.

Jeden z liczniejszych przedstawicieli drzew rosnących przy drogach wiejskich i miejskich (szpalery jesionowe). W górach sadzi się jesiony wyniosłe celem osłony przed dużym wiatrem. Często jest też wykorzystywany do obsadzania pobocza dróg. Spotkamy go też nad morzem, gdzie wzmacnia linię brzegową. Jesion wyniosły rośnie w łęgach - lasach rosnących w pobliżu rzek i zbiorników wodnych na wilgotnych glebach i podmokłych stanowiskach. Ma zasotosowanie przy rekultywacji terenów poprzemysłowych i zdegradowanych. Wytrzymały na suszę i zanieczyszczenia powietrza. Dla przykładu w okręgu Ruhry - jednym z najbardziej uprzemysłowionych i zanieczyszczonych - jesion ten jest jedynym drzewem zdrowo rosnącym.

Jesion wyniosły pokrój drzewaJesion wyniosły pień drzewa
Jesion wyniosły: pokrój i pień drzewa

Jasne drewno jesionu wyniosłego z delikatnie żółtym odcieniem jest cenione w stolarstwie - stosowany bywa na parkiety i boazerie. Używane również jest do wyrobu sprzętu sportowego (kije bilardowe i narty) i szczebli drabin. Jego drewno jest sprężyste, wytrzymałe i giętkie. Dawniej robiono z niego strzały do łuków oraz kopie i pozostałą długą broń (także lance ułańskie).

Jesion wyniosły jest też rośliną leczniczą. Ma działanie żółciopędne i moczopędne. Napary z liści używano jako środka przeczyszczającego i poprawiającego przemianę materii, a także do leczenia reumatyzmu. Sok z posiekanych liści jesionu był lekarstwem na ukąszenie żmiji (znane było stwierdzenie „między jesionem a wężami tak wielka jest nieprzyjaźń, iż wąż nigdy się nie odważy przeczołgnąć przez liście jesionowe”). Kora w proszku stosowana była przeciwko febrze, do dziś nazywa się lokalnie jesion wyniosły drzewem chinowym.

Nasiona jesionu są przysmakiem dla papug i innego ptactwa - można wieszać całe gałązki z nasionami zbierając je od jesieni aż po późną zimę.

Dużym zagrożeniem dla jesionu wyniosłego jest chrząszcz - pryszczel lekarski (kantaryda, mucha hiszpańska), który żeruje żywiąc się głównie nektarem kwiatów, a dorosłe osobniki żywią się jego liśćmi. Dzieje się to głównie w końcu maja. Dużo gorszy jest jednak atak grzyba workowego Hymenoscyphus fraxineus. Odkrył go Polak, prof. Tadeusz Kowalski z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, gdy początkiem lat 90. w Polsce zaobserwowano zamieranie liści jesionu. Choroba się rozprzestrzenia i na razie nie znaleziono jeszcze żadnej metody zwalczania.

Jesion wyniosły owoceJesion wyniosły jesienią
Jesion wyniosły: owoce i gałązka nieprzebarwiających się liści jesienią

Drzewa podobne: Początkowy miłośnik drzew może tego jesiona pomylić z jesionem pensylwańskim ze względu na niemal identyczne liście, owoce i korę. Jednak jesion wyniosły ma węższe listki, a na jesieni nie przebarwia się tak pięknie na żółto, jak jesion pensylwański. Najczęściej w ogóle się nie przebarwia. Dodatkowo jego owoce - skrzydełka są ciemniejsze i krótsze od tych u jesionu pensylwańskiego. Dużo trudniej natomiast odróżnić go od jesionu wąskolistnego.

Lokalizacja zdjęć: Żyrardów: skwer przy św. Jana, park Wyspiańskiego, cmentarz. Ogród Krasińskich, Park Saski, metro Ratusz Arsenał, park Malickiego w Warszawie. Sarbinowo i wybrzeże Bałtyku.

Odmiany jesionu wyniosłego: Do najczęściej spotykanych odmian jesionu wynosłego należą 'Diversifolia' - jednolistkowa, 'Heterophylla Pendula' - jednolitkowa zwisająca, 'Pendula' - zwisająca oraz 'Jaspidea' - żółtopędowa i 'Nana' o kulistej koronie.


- Zdjęcia jesionu wyniosłego -




Jesion wyniosły forma jednolistkowa (Fraxinus excelsior 'Diversifolia')

Jesion wyniosły jednolistnyJesion wyniosły jednolistny
Jesion wyniosły jednolistkowy: gałązka i liście

Cechy drzewa: Odmiana jednolistna jesionu wyniosłego to osiągające 20 metrów wysokości drzewo z prostym pniem. Korona regularnie stożkowa, luźna, szerokości ok. 10 m. Gałęzie wzniesione. Liście długości 14-18 cm, składające się przeważnie tylko z powiększonego listka szczytowego, u nasady zaokrąglonego. Niekiedy poniżej znajduje się jeszcze jedna para małych listków. Brzegi nieregularnie ząbkowane.


Pochodzenie: Powstała w naturze mutacja genowa jesionu o liściach pierzastych.

Rozmaitości: Na pierwszy rzut oka bardzo podobny do niektórych jarzębów. Jednak charakterystyczne pąki i owoce szybko uzmysławiają obserwatorowi, iż ma do czynienia z jesionem.

Drzewa podobne: Niektóre jarzęby i głogi o dużych liściach.

Lokalizacja zdjęć: Grodzisk Mazowiecki ul. Bałtycka, Warszawa ul. Tyniecka, ul. Kłopotowskiego, ul. Żwirki i Wigury, Ogród Krasińskich, Żyrardów - kotłownia.


- -




Jesion wyniosły /odmiana 'Heterophylla Pendula'/ (Fraxinus excelsior 'Heterophylla Pendula')

Jesion wyniosły - odmiana 'Heterophylla Pendula'Jesion wyniosły - odmiana 'Heterophylla Pendula'
Jesion wyniosły 'Heterophylla Pendula'

Odmiana 'Heterophylla Pendula' jesionu wyniosłego to połączenie formy jednolistkowej z liśćmi brzegiem mocno ząbkowanymi ze zwisającymi gałęziami. Liście początkowo purpurowo-zielone, następnie jasnozielone, jesienią nieco bledną. Drzewo nie osiąga dużych rozmiarów, nie rośnie tak wysokie, jak odmiana 'Pendula'. Posiada parasolowaty pokrój, chociaż niezbyt regularny. Kwitnie i owocuje obficie. Odmiana 'Heterophylla Pendula' dość rzadko spotykana jest w Polsce.


Lokalizacja zdjęć: Zdjęcia pochodzą z osiedla Wschód w Żyrardowie.


- -




Jesion wyniosły /odmiana 'Pendula'/ (Fraxinus excelsior 'Pendula')

Jesion wyniosły - odmiana 'Pendula'Jesion wyniosły - odmiana 'Pendula'
Jesion wyniosły 'Pendula'

Odmiana 'Pendula' jesionu wyniosłego to drzewo z parasolowatą koroną ale o zwisających gałęziach. Drzewo osiąga kilka metrów wysokości w zależności od wysokości podkładki na której jest szczepione. Odmiana 'Pendula' bywa spotykana w starszych parkach i na cmentarzach.


Lokalizacja zdjęć: Zdjęcia pochodzą z jednego z parków w Warszawie, parku w Żelazowej Woli i z ul. Kościuszki w Żyrardowie.


- -




Jesion wyniosły /odmiana 'Jaspidea'/ (Fraxinus excelsior 'Jaspidea')

Jesion wyniosły - odmiana 'Jaspidea'Jesion wyniosły - odmiana 'Jaspidea'
Jesion wyniosły 'Jaspidea'

Odmiana 'Jaspidea' jesionu wyniosłego to drzewo o nietypowych jasnych, żółtawych pędach. Szczególnie widoczny kolor żółty pędów bywa na przedwiośniu i zimą. Liście jesienią przebarwiają się urocze żółte barwy (wyjątek!). Pozostałe części drzewa są identyczne, jak u typowego gatunku. Kwitnie i owocuje obficie. Odmiana 'Jaspidea' bywa spotykana w starych parkach.


Lokalizacja zdjęć: Zdjęcia pochodzą z Parku Ujazdowskiego w Warszawie.


- -




Jesion wyniosły /odmiana kulista 'Nana'/ (Fraxinus excelsior 'Nana')

Jesion wyniosły - odmiana 'Nana'Jesion wyniosły - odmiana 'Nana'
Jesion wyniosły 'Nana'

Odmiana 'Nana' jesionu wyniosłego to niskie drzewo do 4-5 metrów wysokości. Korona gęsta, kulista o śrdnicy do 3 metrów. Odmiana szczepiona na wysokich pniach. Rzadko spotykana w starych parkach.


Lokalizacja zdjęć: Zdjęcia pochodzą z arboretum w Powsinie.


- -




Jesion - strona druga

- Drzewa Polski - Atlas drzew -